De blauwe lijst: oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten

In artikel 6:233 Burgerlijk Wetboek (BW) is bepaald dat een beding in algemene voorwaarden vernietigbaar is als het beding onredelijk bezwarend is of als de gebruiker van de algemene voorwaarden niet een redelijke mogelijkheid heeft geboden om kennis te nemen van de algemene voorwaarden. Er zijn een aantal bedingen die de wetgever in de wet zelf al als onredelijk bezwarend heeft bestempeld. Deze bedingen staan opgenomen op de zogenaamde zwarte lijst (artikel 6:236 BW). Als vaststaat dat er sprake is van een beding dat op de zwarte lijst staat, staat ook vast dat dit beding vernietigbaar is. Daarnaast zijn er ook een aantal bedingen die worden vermoed onredelijk bezwarend te zijn en die zijn opgenomen op de zogenaamde grijze lijst (artikel 6:237 BW). In dat geval kan de gebruiker van de algemene voorwaarden proberen tegenbewijs te leveren tegen het vermoeden dat het beding onredelijk bezwarend is.

Wat is de blauwe lijst?

Naast de zwarte en de grijze lijst bestaat er ook een blauwe lijst. Deze blauwe lijst is gebaseerd op de Richtlijn betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten (RICHTLIJN 93/13/EEG VAN DE RAAD van 5 april 1993). Deze Europese richtlijn heeft een bijlage met daarin een opsomming van bedingen in overeenkomsten met consumenten die als oneerlijk kunnen worden aangemerkt. Het gaat dan om bedingen waarover niet afzonderlijk met de consument is onderhandeld (denk aan bedingen in algemene voorwaarden of in modelovereenkomsten) en die het evenwicht tussen rechten en verplichtingen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort. Artikel 3 lid 1 van de richtlijn verwoordt het als volgt:

“Een beding in een overeenkomst waarover niet afzonderlijk is onderhandeld, wordt als oneerlijk beschouwd indien het, in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de uit de overeenkomst voortvloeiende rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort.”

Voorbeelden van bedingen op de blauwe lijst

Enkele voorbeelden van bedingen die op de blauwe lijst staan zijn bijvoorbeeld bedingen die:

- de aansprakelijkheid ongepast uitsluiten of beperken in geval van wanprestatie;

- bepalen dat de consument geen geld terugkrijgt als de transactie niet doorgaat;

- de consument verplichten tot betaling van een onevenredig hoge schadevergoeding als die zijn verplichtingen niet nakomt;

- de rechtsvorderingen van de consument belemmeren of die de bewijslast ten onrechte op de consument leggen.

Overigens, de op de blauwe lijst opgenomen bedingen zijn indicatief en niet uitputtend. Het staat de rechter dus vrij om een beding als oneerlijk te kwalificeren als het niet op de blauwe lijst staat. Daar staat tegenover dat als een beding wél op de blauwe lijst staat, dit niet automatisch betekent dat het een oneerlijk beding is. Maar als een beding op de blauwe lijst staat is dit wel een indicatie dat het om een oneerlijk beding zal gaan.

Biedingen toetsen

Belangrijk is ook dat de Nederlandse rechter ambtshalve (dat betekent: dus ook als de consument hier geen beroep op doet) bedingen in de overeenkomst/algemene voorwaarden aan de blauwe lijst moet toetsen. Dat heeft de Hoge Raad beslist in het arrest Heesakker/Voets uit 2013 (ECLI:NL:HR:2013:691 ). Desondanks is het natuurlijk voor de consument verstandig om in een rechtszaak toch altijd een uitdrukkelijk beroep te doen op de blauwe lijst en een oneerlijk beding (via een beroep op artikel 6:233 BW) als onredelijk bezwarend te vernietigen als dit op deze lijst staat. Het is immers maar de vraag of de rechter uit zichzelf het oneerlijke beding traceert. Voor ondernemers is van belang dat hun modelovereenkomsten en algemene voorwaarden niet alleen de toets aan de zwarte en grijze, maar ook aan de blauwe lijst kunnen doorstaan.

Meer informatie

Als u vragen heeft over dit onderwerp of advies wilt over het opstellen van overeenkomsten of algemene voorwaarden zijn mijn collega’s en ik graag bereid u te woord te staan.

Léon Kunzeler